Visti tú, at

*   80% av havinum ikki er granskað enn?
*   10\. hvørt fólk í heiminum er knýtt at fiskivinnuni?
*   fyri hvørji 100 tons, sum verða fiskað kring heimin, so fiska føroyingar 1,46 tons?

Í hesum partinum fert tú at læra meira um havið og fiskivinnu.

Havið

*   Havið fevnir um 70% av yvirflatanum á jørðini
*   Tað veitir helvtina av tí súrevni, sum er neyðugt fyri at kunna liva
*   Uttan havið hevði einki lív verið á jørðini
*   80% av havinum er ikki granskað
*   Umleið 90% av øllum djóra- og plantusløgunum eru enn ikki funnin, og vit kenna tey tí ikki
*   Ein milliard fólk eru tengd at havinum fyri at kunna liva
*   Fiskur er tann mest keypta og selda matvøran í heiminum

Um havið

*   Fyri hvørji 100 tons, sum verða fiskað kring heimin, fiska føroyingar 1,46 tons
*   Føroyska havøkið er 294.000 km2. Tað svarar til, at hvør íbúgvi hevur umleið 5,5 km2
*   Føroyingar fiskaðu 660.056 tons í 2019. Tað er umleið 12,5 tons av fiski í part
*   Hitin í sjónum kring Føroyar er støðugur. Hann liggur millum 7 og 10 hitastig

Fakta um Føroyar

Svara spurningunum. Bara eitt svar er rætt. Minst til at trýsta á “Goym”, áðrenn tú fert av síðuni. Trýst á “Send svar” niðast, tá ið tú hevur svarað spurningunum.

1. Hvussu nógv av havinum er ógranskað?

Kaffi

Fiskur

Bananir

2. Hvør er tann mest selda og keypta matvøran í heiminum?

294.000 km2

440.056 km2

660.056 km2

3. Hvussu stórt er føroyska havøkið?

Fleirvalauppgáva

![, Mynd: Bakkafrost](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/nature_nordoyggjar_9_v2jpg_60de6da8cc.jpg)

## Hví tørvar okkum havið?

Floksprát

![, Mynd: Varðin/Polar Films](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/Screenshot_2021_01_12_at_10_34_35_2_cropped_0bd02bf825.png)

Kring Føroyar er eitt stórt og ríkt havumhvørvi við alskyns djóra- og fiskasløgum. Føroyingar hava altíð fiskað, og teir hava uppbygt sær vitan innan arbeiði á sjónum frá gamlari tíð. Ríku streymarnir um Føroyar gera eitt sera ríkt havumhvørvi. Javni hitin, sum er eini 7-10 stig, og góð [**føðsluevni**](fisk.tokni.fo) gera føroyskt sjóøki til eitt [**vakstrarparadís**](https://fisk.tokni.fo/) hjá nógvum fiskasløgum. Tað er sera týdningarmikið ikki at taka ov nógvan fisk úr [**stovninum**](fisk.tokni.fo), tí fiskurin má fáa tíð at [**gýta**](fisk.tokni.fo) og soleiðis endurnýggja seg.

Fiskiveiða

Tað er sera týdningarmikið at hava stóra vitan um fiskastovnarnar, soleiðis at metast kann um, hvussu nógv kann fiskast á hvørjum ári. [**Fiskivinnuumsitingin**](https://fisk.tokni.fo/) skipar fyri, at fiskiskapurin fer fram á ábyrdarfullan hátt. Hetta verður gjørt soleiðis, at øll fiskifør skulu hava veiði- og fiskiloyvi fyri at fiska í Føroyum. Harafturat eru t.d. krøv til [**reiðskap**](https://fisk.tokni.fo/), og loyvt er ikki at fiska ungfisk. Eisini eru ávís øki friðað fyri fiskiveiðu fyri at verja gýtandi fisk og [**ungfisk**](https://fisk.tokni.fo/). Hesi øki verða nevnd stongdar leiðir. Fiskiskip hava eisini skyldu til at boða frá, um tey fáa nógvan ungfisk ella fisk undir [**minstu mát**](https://fisk.tokni.fo/). Tá kunnu [**myndugleikarnir**](https://fisk.tokni.fo/) seta í verk [**bráðfeingisveiðibann**](fisk.tokni.fo) á tí økinum. 

Fiskasløg verða ofta býtt í tveir bólkar: 

1\. Botnfiskur. Tað er fiskur, ið heldur til niðri við botn. 

2\. Uppsjóvarfiskur. Tað er fiskur, ið heldur til uppi í sjónum. 

Tey mest vanligu botnfiskasløgini, ið føroyingar fiska, eru toskur, hýsa, upsi, svartkalvi, brosma og longa. Tey mest vanligu uppsjóvarfiskasløgini eru makrelur, sild og svartkjaftur. Tað er neyðugt at tillaga reiðskapin eftir, hvørjum fiskað verður eftir.

![Botnfiskur, Botntrol. Mynd: MSC](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/botnsjovar_trol_7db099a64e.png)

![Uppisjóvarfiskur, Uppisjóvartrol. Mynd: MSC](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/uppisjovar_trol_f8ca82bae0.png)

Ofta verður fiskiveiðan býtt í tveir bólkar, húkaveiða og trolveiða. Í húkaveiðuni eru útróðrarbátar við [**snellu**](https://fisk.tokni.fo/) ella [**runddorg**](https://fisk.tokni.fo/), umframt størri línubátar. Botnfiskur kann fiskast við húki ella troli. Til uppsjóvarfisk verður trol vanliga brúkt. Eisini er møguligt at fiska við øðrum reiðskapi, t.d. [**gørnum**](https://fisk.tokni.fo/).

![Húkafiskiskapur, Húkafiskiskapur. Mynd: MSC](https://fob-strapi-images.s3.amazonaws.com/hukafiskiskapur_4b06193660.png)

![Linufiskiskapur, Línufiskiskapur. Mynd: MSC](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/linufiskiskapur_cb5fb777b2.png)

Í fiskiskapinum uttan fyri føroyskt sjóøki, t.d. í Barentshavinum, eru eisini størri trolarar, sum virka fiskin umborð. Hesi skip verða kallað flakatrolarar. Í summum førum verður fiskurin avhøvdaður, og í øðrum førum verður hann skorin til flak.

Fiskivinnuumsiting

1.  Greið einum floksfelaga frá, hví tað føroyska sjóøkið er eitt vakstrarparadís hjá nógvum fiskasløgum.
2.  Greið einum floksfelaga frá onkrum í tekstunum á s. 6-7, sum tú ikki visti frammanundan.

Práta við ein floksfelaga

Svara spurningunum við støði í tí, sum tú hevur lisið higartil. Minst til at trýsta á “Goym”, áðrenn tú fert av síðuni. Trýst á “Send svar” niðast, tá ið tú hevur svarað spurningunum.

1. Hvønn týdning hevur tað, at hitin í sjónum er um 7-10 stig?

2. Hví mugu vit ikki taka ov nógvan fisk úr stovnunum?

3. Hví hevur tað týdning at vita nógv um fiskastovnarnar?

4. Hvat eru stongdar leiðir?

5. Hvat er ein flakatrolari?

Spurningar

Bólka fiskar

Fiskasløg

![My Dad the Fisherman - FAROESE, ](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/file_example_MP_4_640_3_MG_7d53f249de.mp4)

Pápi mín er fiskimaður 

Drag orðini til røttu orðafrágreiðingina.

Pápi mín er fiskimaður

Myndin niðanfyri vísir gongdina í fiskiskapinum av heimsins fiskastovnum frá árunum 1974 til 2017. 

*   Appilsinguli liturin vísir talið av fiskastovnum, ið vóru ovurfiskaðir
*   Grøni liturin vísir talið av fiskastovnum, ið vóru [**troyttir**](https://fisk.tokni.fo/) sambært mest varandi veiðu
*   Blái liturin vísir talið av fiskastovnum, ið ikki vóru fult [**gagnnýttir**](https://fisk.tokni.fo/)

## Tosið um spurningarnar við støði í myndini

1.  Hvat mynstur síggja tit í fiskiveiðuni frá 1974 til 2017?
2.  Hvat kunnu orsøkirnar vera til broytingarnar?
3.  Um tit vóru noydd at velja, høvdu tit fiskað ov lítið ella ov nógv? Hví?
4.  Hvat hendir, tá ið ov nógv verður fiskað?
5.  Hvat hendir, tá ið ov lítið verður fiskað úr fiskastovnunum?
6.  Hvussu vilja vit, at myndin sær út í framtíðini?

Burðardygg fiskiveiða 

Alheimsrák í heimsins fiskastovnum, 1974 - 2017

Far til føroyakortið og skriva svarini til spurningarnar í kassan niðanfyri. Minst til at goyma hvørja ferð, tú fert av síðuni.

1\. Finn trý skip, sum hoyra heima í Suðuroy.

2\. Hvar er Kósin?

3\. Hvussu nógv skip hoyra heima í Fuglafirði, og hvussu eita tey?

4\. Hvat fyri slag av skipi er Pison, og hvar hoyrir tað heima?

5\. Hvussu nógv nóta- og ídnaðarskip hoyra heima í Klaksvík, og hvussu eita tey?

6\. Hvar er Norðfra?

Svar til spurningar

Føroyakortið

Djór og plantur í havinum eru tongd at hvørjum øðrum. Allar lívverur eta aðrar lívverur ella verða sjálvar etnar av øðrum lívverum. Tær eru knýttar saman í eini føðiketu. Føðiketan byrjar við plantuætinum og fær so fleiri og fleiri lið afturat. Men í veruleikanum er tað ikki so einfalt, at ein lívvera bara etur eina aðra lívveru. Rættari er at tosa um føðinet, tí eitt djór kann gott eta fleiri sløg og eisini verða etið av fleiri sløgnum. 

Vit enda hetta evnið við, at tit spæla føðinetspælið. Vegleiðing og myndirnar til spælið kunnu takast niður her: [Føðinetspæl](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/Sjofeingi_fodinetspaelid_2021_ea82e109ab.pdf)

Føðinet

Dálkandi og skaðilig evni, ið verða latin út í náttúruna.

Skipan í kroppinum, ið verjir ímóti sjúku.

Dálkandi útlát, sum ger, at lofthavið verður ovhitað.

Øki, sum verður stongt í tíðaravmarkaða tíð, tá ið ábendingar eru um ov nógvan ungfisk.

Eitt virki, ið framleiðir mat. Kroppurin má fáa proteinir fyri at vaksa og gera orku. Matur sum fiskur, egg, kjøt og mjólk er ríkur í proteinum.

Ein vera, sum má liva á aðrari veru fyri at kunna liva, t.d. lús.

Slag av fiskireiðskapi (hjól við nailonsnøri).

Dorg við nógvum beituhúkum, ið gongur í ring.

Evni, sum eru neyðug, fyri at livandi verur skulu virka ella vaksa.

Stovnar, ið ansa eftir ella taka sær av fiskivinnuni.

Til dømis húðkrem, smyrsl og luktilsi.

Eitt savn av lógum, ið galda í einum landi ella á einum ávísum øki.

At ala sjódjór, t.d. fisk ella skeljadjór, og/ella at dyrka tara.

Tá ið fiskað verður við ábyrgd. At tað ikki verður tikið ov nógv úr fiskastovninum.

Tá ið ov nógv verður fiskað úr stovninum, soleiðis at hann ikki klárar at endurnýggja seg.

Tá ið fiskiskip fiska fiska- ella djórasløg, sum tey ikki ætla ella hava loyvi at fiska.

Fiskayngul, sum enn ikki hevur upptikið blommusekkin.

Laksur, sum er so mikið stórur, at hann er búgvin at seta á sjógv.

Lóg, sum ásetur, hvussu vit tryggja og verja umhvørvið.

Fiskayngul, sum enn ikki hevur upptikið blommusekkin

Ein elalítil fiskur, sum hevur upptikið blommusekkin og er klárur at eta.

Keta, sum vísir, hvussu t.d. ein fiskur ferðast ígjøgnum ymisk lið, frá veiðu til hann verður etin.

Ein keta, sum vísir, hvussu ein vøra økist í virði frá rávøru, til hon er hjá endaliga brúkaranum.

At fáa so nógv burturúr sum gjørligt.

Ein vera, sum má liva á aðrari veru fyri at yvirliva, t.d. lús.

Ein vera, sum má liva á aðrari veru fyri at yvirliva, t.d. lús

Tað, ið er til av sama slagi og nørist saman, t.d. fiskastovnur.

Fiskur, sum ikki er loyvdur at fiska, tí hann er ov lítil.

Ungur fiskur, áðrenn hann er gýtingarførur.

Vørur við høgum virði, sum vit fáa burturúr rávøruni.