Havumhvørvið kring Føroyar er væl egnað til at ala fisk og plantur.

Føroyingar hava alt fisk í góð 50 ár, og alivinnan hevur verið í støðugum vøkstri seinastu ártíggjuni. Alivinna verður eisini kallað [**havbúnaður**](https://fisk.tokni.fo/), tí hon er sum landbúnaður, men á sjónum. Tó kann fiskur eisini alast á landi.

Seinastu árini hevur taraaling eisini tikið seg upp í Føroyum.

Í hesum partinum fert tú at læra meira um, hvat havbúnaður er, og hvat hetta virksemið hevur við sær.

Alivinna

*   tað eru tríggjar laksaalifyritøkur og tvær taraalifyritøkur í Føroyum?
*   laksur umboðar umleið 40% av øllum tí føroyska útflutninginum?
*   føroyingar framleiða góð 3% av øllum laksinum á heimsmarknaðinum?
*   World Wildlife Fund hevur sett 5,6 milliónir krónur í partapeningi í føroysku alifyritøkuna Ocean Rainforest?
*   at føroyska alifyritøkan Hiddenfjord er givin at flúgva laks út á marknaðin fyri at minka um [**útlátið**](https://fisk.tokni.fo/) av $CO\_2$?
*   at tær báðar fyritøkurnar, Bakkafrost og Mowi, sum luttaka í Fairr Protein Producer Index, vóru sambært indeksinum millum tríggjar teir burðardyggastu [**proteinframleiðararnar**](https://fisk.tokni.fo/) í heiminum? Sí [https://www.fairr.org/index/company-ranking/](https://www.fairr.org/index/company-ranking/)

Visti tú, at 

Fyritøkur, sum vilja ala í føroyskum sjógvi, mugu fyrst hava aliloyvi frá myndugleikunum.  

Eisini krevst góðkenning frá Heilsufrøðiligu Starvsstovuni til at reka alivirksemi. Uppgávan hjá Heilsufrøðiligu Starvsstovuni er at tryggja trivnaðin og heilsuna hjá fiskinum og at forða fyri, at smitta spjaðir seg. Heilsufrøðiliga Starvsstovan kann taka aliloyvi aftur, um alingin ikki lýkur [**ásetingarnar**](https://fisk.tokni.fo/) í [**lóggávuni**](https://fisk.tokni.fo/). 

Eisini eru krøv til umhvørviseftirlit, sum vera umsitin av Umhvørvisstovuni.  

Alivinnan er [**løgskipað**](https://fisk.tokni.fo/) við alilógini, djórasjúkulógini, matvørulógini og [**umhvørvisverndarlógini**](https://fisk.tokni.fo/). Harafturat eru reglur, sum eru givnar við [**heimild**](https://fisk.tokni.fo/) í hesum lógum. Hetta er fyri at:  

*   tryggja trivnaðin og heilsuna hjá fiskinum
*   forða fyri sjúku og smittuspjaðing
*   minka um umhvørvisligu ávirkanina av alingini
*   tryggja, at alingin er burðardygg

Umsiting av aling

Svara spurningunum. Bara eitt svar er rætt. Minst til at trýsta á “Goym”, áðrenn tú fert av síðuni. Trýst á “Send svar” niðast, tá ið tú hevur svarað spurningunum.

er alivinnan minkað

hevur alivinnan staðið í stað

er alivinnan vaksin

1. Seinastu árini

Umleið 30 %

Umleið 40 %

Umleið 60 %

2. Hvussu nógv av samlaða føroyska útflutninginum umboðar laksurin?

aliloyvi

góðkenning

aliloyvi og góðkenning

3. Um ein fyritøka ætlar at ala, so krevst

tryggja, at alingin er burðardygg

gera, at vit kunnu flyta so nógv út sum gjørligt

gera, at laksurin hevur høgan prís

4. Alivinnan er fevnd av nógvum ymiskum lógum. Hesar skulu

Fleirvalauppgáva

Niðanfyri er mynd av einum laksi. Vit hava alt laks (_salmo salar_) í Føroyum síðan 1980'ini. 

![, Mynd: Mowi](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/Marine_Harvest_Faroes_Myndir_av_Al_ibr_ki_Oyndarfj_r_ur_00004_0f8c6697ca.jpg)

Niðanfyri er mynd av breiðbløkutum sukurtara _(saccharina latissima_). Tað er eitt av tarasløgunum, vit ala í Føroyum.

![, Mynd: Ocean Rainforest](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/tari_ea6d7bbeef.png)

Aling í Føroyum

Laksalús er ein stór avbjóðing í laksaaling kring allan heimin. Laksalús setur seg á laksin. Hetta ger, at [**immunverjan**](https://fisk.tokni.fo/) hjá laksinum verður verri, og tískil gerst laksurin lættari sjúkur. Laksalúsin smittar illa, eisini frá firði til fjørð, tí at ungu lýsnar ferðast við rákinum í sjónum, áðrenn tær seta seg á ein laks. Myndugleikarnir hava sett í verk mørk fyri, hvussu nógv lús kann vera á hvørjum fiski. Í tí sambandi ger Fiskaaling lúsateljingar 14. hvønn dag.

Eitt sindur um laksalús 

Nógv gransking á stovnum og í alifyritøkum fer fram fyri at finna nýggjar hættir at basa laksalúsini.  

Ein háttur at fyribyrgja lúsini er at stytta tíðina, laksurin er á sjónum, tí at lúsasmittutrýstið er lágt í fyrstani og veksur so líðandi, tess longri fiskurin er á aliøkinum. Tíðin, sum fiskurin er á sjónum kann styttast við at ala størri smolt og fáa vøksturin á laksinum so góðan sum gjørligt. Seinastu árini eru tíðin, laksurin er á sjónum, stytt munandi. Har laksurin fyrr var umleið 18 mánaðir á sjónum, er hann nú 8 mánaðir á sjónum. Ein annar háttur at fyribyrgja laksalúsini er at fara longri út á firðirnar at ala. Í laksaalingini verða rognkelsi nýtt sum reinsifiskur, tí tey eta laksalús.

Dømi um viðgerðir fyri laksalús eru at spula, busta ella baða fiskin í flógvum vatni, sum er heitari enn lúsin tolir. Ein onnur viðgerð er at geva laksinum avlúsingarevni, sum kunnu gevast ígjøgnum fóður ella baðing. Tað er týdningarmikið at fyribyrgja laksalúsini soleiðis, at hesar viðgerðirnar kunnu avmarkast, tí at tær økja um [**fellið**](https://fisk.tokni.fo/), umframt at tær eru kostnaðarmiklar.

Fyribyrging og viðgerð av laksalús

Hetta stutta brotið vísir, hvussu laksalúsin mennist yvir 8 stig, frá hon verður klakt, til hon er vaksin. 

![, ](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/Sea_Lice_Life_Cycle_502a120888.mp4)

Menningarstig hjá laksalús

Seinastu árini hevur taraaling tikið seg upp í Føroyum. 

Nógva ljósið í summarhálvuni, góða sjógóðskan og javni hitin í sjónum gera, at umstøðurnar eru góðar at ala tara í Føroyum.  

Tari verður brúktur í matvørum, djórafóðri, [**kosmetikki**](https://fisk.tokni.fo/), heilsuvørum og sum orkukelda.

Taraaling

Umframt at vit fáa nógvar heilsugóðar vørur úr tara, so er tarin sum ein skógur. Akkurát sum skógir, goymir ein taraskógur koltvísúrni ($CO\_2$), og tískil er tarin við til at minka um veðurlagsbroytingar.  

Tari skal ikki fóðrast fyri at vaksa. Taraaling er $CO\_2$ negativ. Tað merkir, at taraframleiðslan tekur $CO\_2$ til sín heldur enn at dálka umhvørvið við vakstrarhúsgassum, sum hava veðurlagsbroytingar við sær.  

Tarin veksur av ljósinum og ymiskum føðsluevnum, sum eru í umhvørvinum. Tarin framleiðir eisini súrevni og ger tað tí liviligari hjá ymiskum djórasløgum í sjónum.  

Tari tekur eisini føðsluevni til sín, t.d. fosfor og nitrogen, sum koma út á sjógv úr millum øðrum landbúnaði og laksaaling. Hesi evnini dálka umhvørvið, soleiðis at tað verður minni liviligt hjá djórasløgum. Tí kann tari eisini minka um umhvørvisárinini frá øðrum framleiðslum, t.d. aling á sjónum.  

Tí kann sigast, at tarin bæði veitir tænastur til vistskipanina, og at hann er eitt tilfeingi, sum menniskju kunnu gagnnýta í ymiskum vørum.

Taraaling og umhvørvið

Hvat er vøra, og hvat er tænasta til vistskipanina?

Drag kassarnar í rætta bólkin.

Aling er sum landbúnaður, men er á havinum, tí verður orðið havbúnaður eisini brúkt.  

Ein týðandi partur av framleiðsluni fer tó fram á landi.  

Aling er ein framleiðsluvinna. 

Tað eru fleiri týdningarmikil stig í framleiðsluni, áðrenn laksurin er í aliringinum.

Á komandi síðunum sært tú ymisku stigini í framleiðsluni.

Hvussu fáa vit ein alilaks?

![, Mynd: Fiskaaling](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/159_Struka_8b29a54022.jpg)

1\. Rognafiskur verður strokin.

![, Mynd: Fiskaaling](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/215_Struka_sil_0743252ef5.jpg)

2\. Siljafiskur verður strokin.

![, Mynd: Fiskaaling](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/112_Kynbotarholl_022b8bab57.jpg)

3\. Kynbótarhøllin hjá Fiskaaling. Týdningarmikið er, at tað verður nágreiniliga skrásett, hvørjum fiski rogn og sil eru frá, soleiðis at neyðugu eginleikarnir kunnu alast fram í laksinum.

![, Mynd: Bakkafrost](https://fob-strapi-images.s3.amazonaws.com/BAKKAFROST_Value_Chain_HATCHERIES_03_5c29a472a4.jpg)

4\. Elalítil eygarogn. Svørtu prikkarnir eru eyguni á ynglunum. Fyrstu tíðina livir ynglið bert av blommusekkinum.

![, Mynd: Bakkafrost](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/BAKKAFROST_Value_Chain_HATCHERIES_02_1f67483b4f.jpg)

5\. Lítla ynglið verður goymt í lítlum bakkum í skuffum.

![, Mynd: Bakkafrost](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/BAKKAFROST_Value_Chain_HATCHERIES_f18079a401.jpg)

6\. Tá ið ynglið er vaksið til smolt, verður tað fóðrað í kørum á smoltstøðunum.

![, Mynd: Mowi](https://fob-strapi-images.s3.amazonaws.com/Undirvatnsmyndir_V_k_00007_68cd2b5204.jpg)

7\. Tá ið smoltini eru búgvin at fara á sjógv, verða tey flutt til alibrúkið at setast út.

![, Mynd: Mowi](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/Undirvatnsmyndir_V_k_00001_b1d545c76d.jpg)

8\. Smoltini verða sett út í ringarnar frá landi ella báti.

![, Mynd: Hiddenfjord](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/Sorvagur_1_d40a3af26a.jpg)

9\. Laksurin svimur í ringum á sjónum, til hann er vaksin til røttu støddina.

![, Mynd: Hiddenfjord](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/Screenshot_2021_04_07_at_15_51_22_f20a8a072f.png)

10\. Síðan verður hann tikin, virkaður og seldur til matna.

![, Mynd: Hiddenfjord](https://fob-strapi-images.s3.amazonaws.com/Hidden_Fjord165488_d082606e77.jpeg)

11\. Laksurin verður ofta seldur í smásølu ella á matstovum.

Far á føroyakortið og skriva svarini til spurningarnar í kassan niðanfyri. Minst til at goyma hvørja ferð, tú fert av síðuni. 

1\. Hvør er loyvishavari á alifirðinum í Sørvágsfirði?

2\. Hvat framleiðir Havsbrún?

3\. Hvussu nógvir loyvishavarar eru í Sundunum norður, og hvussu eita teir?

4\. Hvat virki er á Glyvrum?

5\. Hvør er loyvishavari á alifirðinum í Oyndarfirði og Djúpunum suður?

6\. Hvørjir eru loyvishavararnir á teimum fýra alifirðunum í Suðuroy?

Svar til spurningar

Føroyakortið

Dálkandi og skaðilig evni, ið verða latin út í náttúruna.

Skipan í kroppinum, ið verjir ímóti sjúku.

Dálkandi útlát, sum ger, at lofthavið verður ovhitað.

Øki, sum verður stongt í tíðaravmarkaða tíð, tá ið ábendingar eru um ov nógvan ungfisk.

Eitt virki, ið framleiðir mat. Kroppurin má fáa proteinir fyri at vaksa og gera orku. Matur sum fiskur, egg, kjøt og mjólk er ríkur í proteinum.

Ein vera, sum má liva á aðrari veru fyri at kunna liva, t.d. lús.

Slag av fiskireiðskapi (hjól við nailonsnøri).

Dorg við nógvum beituhúkum, ið gongur í ring.

Evni, sum eru neyðug, fyri at livandi verur skulu virka ella vaksa.

Stovnar, ið ansa eftir ella taka sær av fiskivinnuni.

Til dømis húðkrem, smyrsl og luktilsi.

Eitt savn av lógum, ið galda í einum landi ella á einum ávísum øki.

At ala sjódjór, t.d. fisk ella skeljadjór, og/ella at dyrka tara.

Tá ið fiskað verður við ábyrgd. At tað ikki verður tikið ov nógv úr fiskastovninum.

Tá ið ov nógv verður fiskað úr stovninum, soleiðis at hann ikki klárar at endurnýggja seg.

Tá ið fiskiskip fiska fiska- ella djórasløg, sum tey ikki ætla ella hava loyvi at fiska.

Fiskayngul, sum enn ikki hevur upptikið blommusekkin.

Laksur, sum er so mikið stórur, at hann er búgvin at seta á sjógv.

Lóg, sum ásetur, hvussu vit tryggja og verja umhvørvið.

Fiskayngul, sum enn ikki hevur upptikið blommusekkin

Ein elalítil fiskur, sum hevur upptikið blommusekkin og er klárur at eta.

Keta, sum vísir, hvussu t.d. ein fiskur ferðast ígjøgnum ymisk lið, frá veiðu til hann verður etin.

Ein keta, sum vísir, hvussu ein vøra økist í virði frá rávøru, til hon er hjá endaliga brúkaranum.

At fáa so nógv burturúr sum gjørligt.

Ein vera, sum má liva á aðrari veru fyri at yvirliva, t.d. lús.

Ein vera, sum má liva á aðrari veru fyri at yvirliva, t.d. lús

Tað, ið er til av sama slagi og nørist saman, t.d. fiskastovnur.

Fiskur, sum ikki er loyvdur at fiska, tí hann er ov lítil.

Ungur fiskur, áðrenn hann er gýtingarførur.

Vørur við høgum virði, sum vit fáa burturúr rávøruni.