Fiski- og alivinnan hava sera stóran týdning í samfelagnum. 

Søguliga má sigast, at føroyingar hava verið bundnir av tilfeinginum í havinum og hava ment evnini at arbeiða á sjónum ígjøgnum ættarlið.

Gongdin í føroyska búskapinum er sera tætt knýtt at gongdini í okkara útflutningsvinnum: fiski- og alivinnuni. 

Í hesum partinum fert tú at læra meira um leiklutin hjá fiski- og alivinnuni í Føroyum og í heimshøpi.

Føroyingar og havið

Fiski- og alivinnan eru vinnur, sum eru vanar við, at tað gongur upp og niður. Fiskiskapurin er ójavnur frá ári til ár, og harafturat sveiggja fiskaprísirnir eisini nógv. Tí kann gongdin venda nokk so knappliga í fiskivinnuni.

Eisini hevur alivinnan í fleiri umførum havt tað sera trupult. Seinast var tað sjúka, til dømis ILA, sum gjørdi seg galdandi. Fyrst í 2000'unum var alivinnan hart rakt av ILA sjúkuni, og útlitini fyri einari framhaldandi alivinnu í Føroyum vóru vánalig. Ringa støðan hevði tó við sær, at ein endurskoðað alilóggáva og reglur vóru settar í verk fyri at verja fyri smittuni. Hetta sást eisini í tøkutølunum av laksi fylgjandi árini. Hendan lóggávan hevur havt avgerandi týdning fyri góðu gongdina og menningina í føroysku alivinnuni seinastu árini.

Sveiggjandi rávørugrundarlag og fiskaprísir 

![, Kelda: Vørn](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/Heildarveida_2000_2020_1be0308099.jpg)

Svara spurningunum. Bara eitt svar er rætt. Trýst á “Send svar” niðast, tá ið tú hevur svarað spurningunum.

Heildarveiðan er økt

Heildarveiðan er minkað

Heildarveiðan er tann sama

1. Hvussu hevur gongdin verið síðan 2000?

Í 2005

Í 2017

Í 2020

2. Nær var heildarveiðan størst?

Umleið 700.000 tons

Umleið 600.000 tons

Umleið 500.000 tons

3. Hvussu nógv var veitt í 2020?

Føroysk fiskiveiða frá 2000 - 2020

![, Kelda: Sp/f Avrik og Havbúnaðarfelagið.](https://fob-strapi-images.s3.amazonaws.com/Tokutol_laksur_1986_2020_deb08d1dcc.jpg)

### **Floksprát** 

1\. Hvussu hevur gongdin verið frá 1986 til 2020? 

2\. Hví mundi tøkan av laksi minka so nógv frá 2003 til 2006?

Tøka av alifiski

![, Kelda: Hagstova Føroya](https://fob-strapi-images.s3.amazonaws.com/Utflutningur_av_fiskavorum_1993_2020_16d7db2aec.jpg)

### **Práta við ein floksfelaga** 

1\. Hvat leggja tit til merkis í talvuni?  

2\. Hvussu hevur gongdin í útflutninginum verið frá 1993 til 2020?  

3\. Hvørjar broytingar eru farnar fram í býtinum millum fiskasløgini? Hvørjir bólkar eru mest øktir?

Útflutningsvirðið av fiskavørum í 1000 krónum

![, Kelda: Hagstova Føroya](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/Lontakarar_fdfcb18e67.jpg)

### **Floksprát** 

1\. Hvussu stórur partur av løntakarunum í Føroyum arbeiða í fiski- og alivinnuni?  

2\. Hvussu man tað bera til, at nógv færri arbeiðsfólk eru í fiskivinnuni, tá ið framleiðslunøgdirnar eru øktar so nógv?

Løntakarar í fiski- og alivinnuni í prosentum av arbeiðsfjøldini

Skjótt vaksandi fólkatalið í heiminum hevur við sær øktan eftirspurning eftir mati. Havbúnaðurin framleiðir heilsugóðan mat og er sosatt ein týðandi partur í, at hesin eftirspurningur verður rokkin, og at tryggjast kann, at nokk av mati verður framleiddur. Alilaksur er sera heilsugóður orsakað av høga innihaldinum av omega-3 fitisýrum og øðrum føðsluevnum. Av tí at stórur partur av heimsins fiskastovnum eru fult gagnnýttir ella ovurfiskaðir, verður ikki mett, at framleiðslan av veiddum fiski kann økjast munandi í framtíðini. Tí verður mett, at havbúnaður er einasti háttur at økja um útboðið av fiski á heimsmarknaðinum.

![, Mynd: Fiskaaling](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/Medan_bidad_verdur_eftir_likindum_21_02_241344cce4.jpg)

Føroyska alivinnan hevur ment seg sera nógv seinastu árini. Føroyska framleiðslan av laksi er sera kappingarfør, og laksurin er mettur at hava sera góða góðsku úti á marknaðinum. Hetta sæst, tí stórur partur av laksinum verður seldur á sushi-matstovum, sum bert vilja hava ta bestu rávøruna. Seinastu árini hava føroyskar fyritøkur fingið betri prís fyri laksin enn laksur úr øðrum londum hevur fingið.

Fiski- og alivinnan í heimshøpi 

Á myndini síggja vit, at nøgdin av veiddum fiski væntast spakuliga at minka fram til 2050, og nøgdin av aldum fiski, til dømis laksi, fer at økjast ógvisliga næstu 30 árini. Hetta setir stór krøv til havbúnaðin, tí hann skal tryggja, at stóri vøksturin fer fram á ein burðardyggan hátt.

![, Kelda: FAO og World Resources Institute](https://fob-strapi-images.s3.eu-west-1.amazonaws.com/edited_Figure_16_desktop_8c3bc2faa4.jpg)

### **Floksprát**  

1\. Hví er tað týdningarmikið at framleiða meira fisk? 

2\. Hvat kunnu vit gera fyri, at nøgdin av veiddum fiski ikki skal minka? 

3\. Hvørjar avleiðingar kann gongdin hava fyri Føroyar?

Eftirspurningur eftir fiskavørum

Far inn á leinkið [**https://hagstova.fo/fo/buskapur/uttanlandshandil-vid-vorum/utflutningur-av-vorum**](https://hagstova.fo/fo/buskapur/uttanlandshandil-vid-vorum/utflutningur-av-vorum) og skriva svarini til spurningarnar í kassan niðanfyri.

1.  Hygg at myndini, sum eitur vøruútflutningur, árliga. Hvussu nógv var vøruútflutningurin í tonsum og 1000 krónum í fjør?
2.  Hygg at myndini, sum eitur vøruútflutningur, nýtsluland. Hvagar fluttu vit mest út í fjør?
3.  Hygg at myndini, sum eitur útflutningur av fiskavørum, árliga. Hvørjar stórar broytingar eru frá 1993 til í dag?
4.  Hygg at myndini, sum eitur útflutningur, vørubólkar. Hvussu var býtið millum vørubólkarnar í útflutninginum í fjør?

Svar til spurningar

Uppgávur um hagtøl

Dálkandi og skaðilig evni, ið verða latin út í náttúruna.

Skipan í kroppinum, ið verjir ímóti sjúku.

Dálkandi útlát, sum ger, at lofthavið verður ovhitað.

Øki, sum verður stongt í tíðaravmarkaða tíð, tá ið ábendingar eru um ov nógvan ungfisk.

Eitt virki, ið framleiðir mat. Kroppurin má fáa proteinir fyri at vaksa og gera orku. Matur sum fiskur, egg, kjøt og mjólk er ríkur í proteinum.

Ein vera, sum má liva á aðrari veru fyri at kunna liva, t.d. lús.

Slag av fiskireiðskapi (hjól við nailonsnøri).

Dorg við nógvum beituhúkum, ið gongur í ring.

Evni, sum eru neyðug, fyri at livandi verur skulu virka ella vaksa.

Stovnar, ið ansa eftir ella taka sær av fiskivinnuni.

Til dømis húðkrem, smyrsl og luktilsi.

Eitt savn av lógum, ið galda í einum landi ella á einum ávísum øki.

At ala sjódjór, t.d. fisk ella skeljadjór, og/ella at dyrka tara.

Tá ið fiskað verður við ábyrgd. At tað ikki verður tikið ov nógv úr fiskastovninum.

Tá ið ov nógv verður fiskað úr stovninum, soleiðis at hann ikki klárar at endurnýggja seg.

Tá ið fiskiskip fiska fiska- ella djórasløg, sum tey ikki ætla ella hava loyvi at fiska.

Fiskayngul, sum enn ikki hevur upptikið blommusekkin.

Laksur, sum er so mikið stórur, at hann er búgvin at seta á sjógv.

Lóg, sum ásetur, hvussu vit tryggja og verja umhvørvið.

Fiskayngul, sum enn ikki hevur upptikið blommusekkin

Ein elalítil fiskur, sum hevur upptikið blommusekkin og er klárur at eta.

Keta, sum vísir, hvussu t.d. ein fiskur ferðast ígjøgnum ymisk lið, frá veiðu til hann verður etin.

Ein keta, sum vísir, hvussu ein vøra økist í virði frá rávøru, til hon er hjá endaliga brúkaranum.

At fáa so nógv burturúr sum gjørligt.

Ein vera, sum má liva á aðrari veru fyri at yvirliva, t.d. lús.

Ein vera, sum má liva á aðrari veru fyri at yvirliva, t.d. lús

Tað, ið er til av sama slagi og nørist saman, t.d. fiskastovnur.

Fiskur, sum ikki er loyvdur at fiska, tí hann er ov lítil.

Ungur fiskur, áðrenn hann er gýtingarførur.

Vørur við høgum virði, sum vit fáa burturúr rávøruni.